Jak pisać, panie redaktorze? Jak pisać?

To dramatyczne pytanie zadał mi przed laty pewien młodziutki stażysta redakcyjny. Jego teksty były bez litości katowane przez sekretarza redakcji (o ile je przepuścił przedtem kierownik działu…) i z reguły przed trafieniem do “resortowego” zastępcy redaktora naczelnego – lądowały w koszu. Odpowiedziałem mu tak samo, jak kilkanaście lat wcześniej na podobne pytanie odpowiadali starsi koledzy mnie.

Dziś pytanie to powinni sobie także stawiać co chwila adepci dziennikarstwa (i nie tylko adpeci…); a nawet blogerzy. Ale, zdaje się, nawet im to nie przychodzi do głowy; choć świat poszedł naprzód i niektóre zalecenia sprzed lat nie są już tak kłopotliwe w realizacji jak niegdyś. Oni po prostu rozumują – i argumentują swoje postępowanie – tak: najzupełniej wystarczy, jak mnie rozumieją moi kumple. Jakieś zgredy nie muszą. A poprawność wypowiedzi, uroda języka, kadencja zdania i temu podobne dyrdymały – to właśnie dyrdymały.

Odpowiadam na to czasem – lekko zirytowany – że jeśli autorowi wystarczy, że go rozumieją kumple, to po co w ogóle pisać? Wszak wystarczy kwiczenie i chrząkanie plus słynne trzy polskie słowa, którymi można wszystko w naszym kraju wyrazić.

Odrzucając jednak sarkazm; oto podstawowe rady dla tych, którzy w ogóle mają ochotę je przeczytać. Na szczęście znam takich paru.

Rada pierwsza. Dbaj o konstrukcję. Musisz dokładnie wiedzieć, co chcesz napisać. Pisanie zaś “dziennikarskie” różni się znacznie od pisania “w ogóle”, a już na pewno różni się od pichcenia szkolnych wypracowań. O ile owo wypracowanie ma – jak nas uczą – składać się ze wstępu, rozwinięcia tematu i zakończenia, to artykuł (a jeszcze bardziej informacja), specjalnie zaś przeznaczony dla Internetu, musi być skonstruowany zupełnie inaczej. Strasznie ważne są mianowicie tytuł i pierwsze zdanie – a także caly pierwszy akapit. Muszą przykuć uwagę czytelnika, złapać go żelaznym chwytem za… no, co tam Państwu się nasunie na myśl, i skłonić do przeczytania reszty. Co więcej, główna myśl tekstu powinna się pojawiać od razu; chodzi o to, by dzisiejszy czytelnik, który rzadko ma jednak czas czytać do samego końca, jak najszybciej dowiedział się o co chodzi autorowi. Pamiętać trzeba, że o ile tekst szkolny przedstawiony graficznie przypominałby zapewne skarykaturowaną grubą babę – mała główka wstępu, rozdęty wiedzą autora brzuch i króciutkie nóżki, o tyle artykuł przypominałby raczej kulturystę (w teorii nazywa się to odwróconą piramidą): szerokie bary i im dalej – tym mniej rzeczy istotnych. Oczywiście, jeśli komuś uda się napisać artykuł tak, by na końcu była jakaś inteligentna puenta – to brawo.

Rada druga. Sprawdzaj fakty. Nie pisz “z głowy, czyli z niczego”. Nigdy. Nie polegaj na własnej wiedzy, czy pamięci. Mój mistrz zawodu uczył mnie, że sięgnąć do źródła – a jeszcze lepiej do dwóch – należy bezwzględnie nawet wtedy, gdy się cytuje hymn narodowy, czy też określa Warszawę jako stolicę Polski. Dziś nie ma z tym przecież żadnych kłopotów; gdy nie wiesz na przykład lub nie jesteś do końca pewien, kto powiedział “kości zostały rzucone” – wpisz tę frazę do Google’a i Juliusz Cezar pojawi ci się niemal samoczynnie. Banał. I pomyśl, że niegdyś każdą taką rzecz musiał sprawdzać redakcyjny researcher… A jakby poszedł tekst z błędem – czasem kilka osób traciło pracę. A obciach był zawsze.

Rada trzecia, specjalnie ważna dla debiutantów. Nie spiesz się. Jeśli nie musisz walczyć z czasem (a taki mus pojawia się raczej rzadko, co specjalnie dotyczy blogerów), to nie walcz. Napisany tekst odłóż na kilka godzin, albo nawet na dzień. Przeczytaj go potem ponownie – i postaraj się go skrócić. Podobno każdy materiał da się skrócić o połowę… Koniecznie skracaj tekst na ekranie, nie na wydruku – a już zrób tak bezwzględnie, jeśli tekst jest pisany z myślą o Internecie. I teraz – trzymaj się mocno – czytaj tekst co najmniej pięć razy. Zdanie po zdaniu. I zastanwiaj się: czy tu nie ma błędu? Czy poprawnie używam słów? Czy zgadzają się formy gramatyczne (popularny ostatnio błąd: były to osoby … które mieli…), rodzaje, liczby i przypadki?

Rada czwarta. Nie polegaj na korektorze ortografii oferowanym przez Worda. To świetne narzędzie wprawdzie raczej nie pozwoli ci napisać guwno, ale z interpunkcją zamiesza bez wątpienia. Nie ma wyjścia: musisz się tej ortografii nauczyć, a co najmniej mieć słownik PWN-u pod ręką (albo pod klawiszem). W razie najmniejszej wątpliwości – sprawdzaj. To kłopotliwe i nudne, ale kto ci powiedzial, że dziennikarstwo to same miody?

Rada piąta. Nie sil się na kwiecisty styl. Pamiętaj, że ten, który pierwszy zachwycił się Księżycem w pełni – był poetą; kilku następnych to już epigoni, jeszcze następni zaś – to już tylko grafomani. Nie miotaj głazów do ruczaju – uczył mój mentor – rzucaj kamienie do wody. Chwytacie różnicę? Przy okazji: nie wszyscy wiedzą, że w polszczyźnie, podobnie jak w innych językach, istnieje coś, co się nazywa trwałe związki frazeologiczne: zbitki słów, które muszą zawsze występować w okreslonej formie i określonym szyku. Nie pisz więc, kolego, o błękitnym ptaku, ani o ptaku niebieskim – bo w polszczyźnie istnieje tylko niebieski ptak, nie inaczej… Nie sil się na oryginalność; zmieniając trwały związek dowodzisz tego tylko, że go nie znasz, kretynku.

I rada szósta, która powinna być w gruncie rzeczy pierwsza: czytaj. Czytaj i jeszcze raz czytaj. Co najmniej jedną książkę na miesiąc. Co najmniej jedną gazetę dziennie; nie tabloid. Co najmniej dwa tygodniki opinii.

A program minimum? Cóż, kochany – jak już coś napisałeś, przeczytaj to uważnie choćby raz, zanim wsadzisz do bloga czy wyślesz do redakcji. Nie masz pojęcie od jakich cię to wpadek uchroni… I ile mniej choler pod twoim adresem wypuści redaktor…