Grass, Herbert i manipulacje

Burza wściekła. Najpierw Guenther Grass wyznał, że jako podrostek posłużył sobie w Waffen-SS, potem „Wprost” wypalił materiał, w którym opisał kontakty Zbigniewa Herberta z oficerami SB. Nie reagowałem na te wydarzenia natychmiast, chcąc poczekać na rozwój sytuacji. Oczywiście, awantura wybuchła kosmiczna. Grassowi niektórzy (Kurski) chcieliby odebrać honorowe obywatelstwo Gdańska, inni (Wałęsa) wzywają go do zrzeczenia się Nobla; ale nie wszyscy reagują podobnie histerycznie. W obronie Herberta ludziska stanęli tymczasem murem, od wdowy po nim, po Radę Etyki Mediów. Poniżej kilka wycinków na te tematy – no i moje zdanie, oczywiście.

Najpierw „Wyborcza”:

„Ubecką manipulacją” nazwała Katarzyna Herbert, wdowa po Zbigniewie Herbercie, środową publikację tygodnika „Wprost” nt. rzekomej współpracy poety z SB.

„Zdumiało mnie, że tak można zinterpretować coś, co było już opublikowane. To jest niezrozumiałe” – powiedziała Katarzyna Herbert w rozmowie z radiową Trójką. „To manipulacja ubecka” – powiedziała.

Według „Wprost”, kontakty Herberta z PRL-owską bezpieką trwały od 1967 do 1970 r. Jak zastrzega autor artykułu Jakub Urbański, poeta nigdy nie podpisał zobowiązania do współpracy, ale podczas spotkań z oficerami SB obszernie opowiadał o swoich kolegach z Radia Wolna Europa i paryskiej „Kultury”.

Wdowa po poecie wyjaśniła, że Herbert rzeczywiście spotykał się z funkcjonariuszami SB, ale robił to tylko wtedy, kiedy musiał, np. gdy starał się o paszport. „To jest bzdura, nonsens i kłamstwo, on nigdy chętnie nie chodził na spotkania z ubecją. Kiedy składał podanie o paszport i musiał się spotykać, to wtedy rzeczywiście oni żądali rozmów” – powiedziała.

Według niej poeta wracał po tych spotkaniach przerażony. „Natomiast ubecja sprawia wrażenia, że on bardzo chętnie chodził na spotkania, że umawiał się z nią” – powiedziała. Dodała, że ze swoich spotkań z SB Herbert nigdy nie robił tajemnicy.

Jej zdaniem, to, że był określany przez SB jako dobry współpracownik może wynikać z jego charakteru. „Herbert był zawsze dobrze wychowanym człowiekiem, nigdy nie traktował ludzi z pogardą” – wyjaśniła.

Katarzyna Herbert podkreśliła, że Instytut Pamięci Narodowej przyznał jej i jej mężowi status pokrzywdzonego.

Żona poety łączy sprawę publikacji o Herbercie z ostatnimi oskarżeniami pod adresem Guentera Grassa. „Jeżeli kompromituje się w Polsce Guenera Grassa, a stosunki Polski z Niemcami są w tej chwili napięte, to są jakieś kanały, żeby skompromitować pierwszą osobą w Polsce w sensie intelektualisty, która tu jest bardzo ważna czyli Zbigniewa Herberta” – uważa Katarzyna Herbert.

Teraz PAP i Rada Etyki Mediów o tym samym:

Artykuł Jakuba Urbańskiego we Wprost, oskarżający Zbigniewa Herberta o współpracę z SB, przeczy standardom dziennikarstwa śledczego – uznała Rada Etyki Mediów.

Rada wyraziła „głębokie oburzenie” artykułem i zaapelowała do dziennikarzy o maksymalną rzetelność w przedstawianiu „niejednoznacznych moralnie zjawisk historycznych”.

W środowym wydaniu tygodnika Wprost Urbański napisał, że Herbert był cennym informatorem PRL-owskiej służby bezpieczeństwa i informował SB przede wszystkim o środowisku polskiej emigracji w zachodniej Europie.

„Autor powołuje się na nieokreślone dokumenty IPN, ignorując oficjalne stanowisko historyka IPN, dr Małgorzaty Ptasińskiej- Wójcik, która jednoznacznie stwierdziła na łamach „Zeszytów Historycznych”, iż poeta nie współpracował ze służbami specjalnymi PRL. Pomija również znane od kilku lat ustalenia w tej sprawie” – czytamy w oświadczeniu REM.

„Pochopne, słabo uargumentowane, sensacyjne oskarżanie ludzi obdarzanych autorytetem moralnym przez społeczeństwo, do których należy Zbigniew Herbert, szkodzi koniecznemu odsłanianiu prawdy historycznej i kompromituje niezbędny do tego proces lustracji. Wywołuje u odbiorców wrażenie, że większość znaczących w życiu publicznym PRL osób, była uwikłana we współpracę z systemem. Takie przeświadczenie może prowadzić do wniosku, iż rozliczanie ze skutków współpracy nie ma sensu” – napisano w oświadczeniu.

REM podkreśliła też w nim, że publikacja Urbańskiego „przeczy podstawowym standardom dziennikarstwa śledczego, naruszając przede wszystkim zapisane w Karcie Etycznej Mediów zasady „szacunku i tolerancji” oraz „kierowania się dobrem odbiorcy”.

Rada po raz kolejny zaapelowała też do dziennikarzy o „maksymalną rzetelność i powagę w przedstawianiu, zwłaszcza młodym odbiorcom, skomplikowanych, niejednoznacznych moralnie zjawisk historycznych, brutalnych metod SB i bolesnych, często dramatycznych, sytuacji osób przez służby specjalne łamanych”.

Teraz – dla porządku – sprawa Grassa w pierwszej relacji”Wyborczej”:

…Urodzony w Gdańsku noblista i autor m.in. „Blaszanego Bębenka” już jako 15-latek zgłosił się do służby w niemieckiej marynarce wojennej. Chciał zostać członkiem załogi okrętu podwodnego. Niemiecka marynarka Kriegsmarine nie przyjęła bo, bo był zbyt młody.

„Chodziło mi o to, by wyrwać się z ciasnoty, z rodziny. Chciałem z tym skończyć i dlatego zgłosiłem się na ochotnika. Dopiero rok później dostałem wezwanie do wojska. Pod koniec wojny w Dreźnie zorientowałem się, że jestem w Waffen SS” – czytamy we fragmencie wywiadu opublikowanego w piątek wieczorem na stronie internetowej FAZ. Grass podkreśla, że do uznanych przez Trybunał Norymberski za organizację zbrodniczą oddziałów trafił nie z własnej woli.

Do tej pory w oficjalnej biografii pisarza można było przeczytać, że Grass jako chłopak służył w obronie przeciwlotniczej i w Wehrmachcie. Pod koniec wojny dostał się do amerykańskiego obozu jenieckiego. Grass ujawnia teraz, że służąc w Waffen SS, był również na froncie wschodnim, odbył dwa razy zwiady i przeżył dzięki przypadkowi. W nowej książce pisze o znajomości z papieżem Benedyktem XVI, który podobnie jak Grass był jeńcem w amerykańskim obozie jenieckim w Bawarii w Bad Aibling. Z papieżem grał ponoć w kości. Grass zaklina się, że w czasie służby w Waffen-SS nie oddał żadnego strzału.

Niemcy są zaskoczeni tą niespodziewaną korektą życiorysu pisarza pacyfisty. Przyjaciel Grassa, niemiecki pisarz Walter Kempowski przyznaje, że „to wyznanie przyszło trochę za późno”. Biograf Grassa Michael Juergs mówi z kolei o „końcu moralnej wykładni”.

Siły Waffen SS to okryte złą sławą liniowe jednostki SS, które podlegały bezpośrednio Heinrichowi Himmlerowi. Na początku wojny miały charakter elitarny i były najlepiej wyposażone, jednak pod koniec w jej szeregi trafiali też poborowi, którzy w ogóle nie spełniali wyśrubowanych kryteriów fizycznych i rasowych. Żołnierze Waffen SS masowo dopuszczali się też zbrodni wojennych, m.in. biorąc udział w masakrze w Babim Jarze, gdzie w noc po zajęciu Kijowa we wrześniu 1941r. zamordowano 30 tys. mieszkańców miasta.

Grass trafił do dywizji pancernej SS Frundsberg, która we wrześniu 1944 r. stawiała czoła polskim i brytyjskim spadochroniarzom pod Arhem, a potem walczyła na froncie wschodnim.

Jak dokładnie wyglądała służba wojskowa Grassa w Waffen SS, jeszcze nie wiadomo. Pisarz nie palił się do walki. – W jednostce chodziło wszystkim o to, jak się wyrwać. Ja udawałem żółtaczkę, ale to wystarczyło tylko na kilka tygodni. Potem znowu zaczęło się powierzchowne szkolenie z przestarzałym sprzętem – wspomina pisarz. Mówi też, że wówczas nie czuł winy, ale później czuł się zhańbiony. – Musiałem o tym napisać. To był mój wewnętrzny przymus – mówi pisarz.

Mój komentarz: a mnie, oczywiście, interesuje tylko jedno – czy twórczość obu panów jest coś warta, czy nie. No i nie ulega wątpliwości, że jest. I nie ma nic do rzeczy przeszłość obu (tak nawiasem, to zawuażę, że nawet morderstwa się przedawniają w cywilizowanym świecie…). Nie ma też nic do rzeczy, że ja osobiście Grassa jako człowieka lubię, a Herberta – nie, zaś ktoś inny może mieć w tej kwestii zgoła inne sądy.

Sprawa Grassa jest okazją do wygrywania obrzydliwych prostackich fobii antyniemieckich; i tu nie może być mowy o żadnej innej interpretacji, a doradzam dla otrzeźwienia poczytanie, co w ostatnim numerze „Polityki” mówi prof. Zbigniew Brzeziński o stosunkach polsko-niemieckich. Chwała tym, którzy odważnie mówią, że cały problem jest dęty i mają go w nosie (brawo władze Torunia). Sprawa Herberta jest natomiast mniej jednoznaczna. Zauważcie: albo uznajemy, że Herbert nie zrobił nic takiego (ja tak sądzę), a wówczas musimy przyjąć, że np. picie wódki czy nawet kumplowanie się z oficerami SB nie jest powodem do ukamienowania – a może nawet jest normalną, nie podlegającą ocenom kwestią osobistego wyboru, do którego nic nikomu – albo też stwierdzamy, że poeta postępował nagannie; a wtedy diabli biorą intelektualną ikonę prawicy. Wot, zagwozdka, a?